uitvoerende 

OTEMBA muziektheater i.s.m. New European Ensemble

Jan van den Berg artistieke leiding & regie 
Misato Mochizuki compositie 
Janine Brogt libretto & dramaturgie 
Ryoko Aoki noh-performer
Bernadeta Astari sopraan
Michael Wilmering bariton
Artificial Intelligence scanning robot
Gé Wegman lichtontwerp
Lisa Konno kostuums
Stichting Theater Adhoc productie
Ammodo Art en Erven Henk van der Geest lichtontwerper

Veel van wat wij eeuwenlang dachten te weten over de geschiedenis van het huidige Indonesië, is afkomstig uit de geschiedschrijving van de Nederlandse kolonisator. Maar vertelt dit wel de hele waarheid? In de voorstelling Otemba – Daring Women stapt een 17de-eeuws schilderijpersonage het hier en nu in en vraagt ons om anders te kijken naar het koloniale verleden.

In het Rijksmuseum hangt een schilderij van Jacob Coeman uit 1665. Afgebeeld zijn de rijke koopman Pieter Cnoll, zijn vrouw Cornelia van Nijenrode, hun twee dochters en twee tot slaaf gemaakte bedienden. Op het eerste gezicht lijkt dit schilderij het zoveelste koloniale staatsieportret, maar er is hier meer aan de hand. Volgens librettist Janine Brogt is het schilderij gevuld met historische figuren die op dat moment nog niet weten hoe belangrijk ze zullen worden. Ten eerste is het bijzonder dat Cornelia, die een Japanse moeder en een Nederlandse vader had, met de Aziatische gelaatstrekken die ze waarschijnlijk ook had is afgebeeld. In die tijd is het namelijk gebruikelijk dat vrouwen van multi-etnische afkomst westers worden afgebeeld schilderijen, waardoor het lijkt alsof er nauwelijks mensen van gemengde etnische afkomst waren in Nederlands-Indië. Daarnaast is Cornelia een bijzonder vrouw die strijdt voor haar zelfbeschikkingsrecht. Pieter Cnoll overlijdt namelijk na vier jaar huwelijk en Cornelia trouwt met Joan Bitter. Haar nieuwe man lijkt alleen maar geïnteresseerd in Cornelia’s geld en Cornelia besluit te gaan scheiden – een revolutionaire daad voor een vrouw in de zeventiende eeuw. Het leidt tot een spraakmakende rechtzaak. Vrouwen zoals Cornelia die zich niet lieten kisten worden in deze tijd otemba genoemd: een Japanse verbastering van het Nederlandse woord ‘ontembaar’.

Een ander persoon op het schilderij die later geschiedenis zal schrijven is een van de tot slaaf gemaakte bedienden. Het is hoogstwaarschijnlijk Untung, die op het schilderij staat omdat hij de ‘favoriete bediende van Cnoll’ is. De volgende baas van Untung mishandelt hem zodanig, dat hij ontsnapt. Hij sluit zich aan bij een opstandelingenleger, bekeert zich tot de islam en verandert zijn naam in Surapati, wat ‘moedig tot de dood’ betekent. Hij wint meerdere veldslagen tegen de troepen van de VOC en wordt door de Nederlanders als staatsvijand nummer één verklaard. In een veldslag in 1706 wordt hij gedood en de Nederlanders proberen zijn nagedachtenis uit te wissen door zijn lichaam op te graven, te verbranden en de as over zee uit te strooien. Tegenwoordig wordt Surapati in Indonesië als nationale held en vrijheidsstrijder gezien.

In de voorstelling wordt het schilderij van de familie Cnoll-Van Nijenrode zo’n 350 jaar later gerestaureerd door Kirana Diah, een jonge kunsthistoricus uit Jakarta die nu in het Rijksmuseum werkt. Zij is geïnteresseerd in het schilderij omdat zij Untung kent als de Indonesische vrijheidsstrijder Surapati. Als zij ’s nachts in het museum werkt, gebeurt er iets wonderlijks. Cornelia van Nijenrode stapt uit het schilderij, recht de 21ste eeuw in. Cornelia gaat de dialoog aan met Kirana. Samen komen ze tot een nieuwe, inclusievere blik op de geschiedenis, met meer begrip voor de positie van de vrouw en de tot slaaf gemaakte bevolking van Indonesië.

Zo internationaal en multi-etnisch als het leven in Nederlands-Indië was, zo internationaal en divers zijn ook de cast en crew van Otemba. Iedereen brengt zijn eigen culturele bagage en specialiteit mee. Jan van de Berg en Janine Brogt, verantwoordelijk voor de regie en de tekst, zijn Nederlands, maar de muziek is geschreven door de Japanse componist Misato Mochizuki. De rol van Kirana wordt vertolkt door de in Jakarta geboren sopraan Bernadeta Astari. Cornelia wordt gespeeld door de Japanse Ryoko Aoki, een performer die gespecialiseerd is in het Noh-theater, een eeuwenoude theatervorm uit Japan. Een veelvoorkomend thema in het Noh-theater is dat een overledene terugkeert op aarde om iets recht te zetten, zoals Cornelia ook in deze voorstelling doet. Het New European Ensemble bestaat tenslotte uit musici uit onder andere Bulgarije, Mexico, het Verenigd Koninkrijk en Nederland.

over de musici