• uitvoerenden

  Jeanine De Bique sopraan
  Evgeny Sviridov viool & artistieke leiding
  Yannis François muziekconsulent en onderzoeker
  B’Rock Orchestra:
  Evgeny Sviridov (concertmeester), Sara DeCorso, Liesbeth Nijs, David Wish 1e viool
  Ortwin Lowyck, Madoka Nakamaru, Shiho Ono 2e viool
  Raquel Massadas, Manuela Bucher, Luc Gysbregts altviool
  Rebecca Rosen, Diana Vinagre cello
  Tom Devaere contrabas
  Tami Krausz, Benjamin Gaspon fluit 
  Daniel Lanthier, Stefaan Verdegem hobo 
  Tomasz Wesołowski fagot
  Asako Ueda, Solmund Nystabakk Luit, theorbe en gitaar 
  Mariangiola Martello Klavecimbel

• programma

  Jean-Baptiste Lully (1632-1687)
  Ouverture uit Ballet royale de la naissance de Vénus

  André Campra (1660-1744)
  ‘Coulez ruisseaux’ uit Idoménée

  Jean-Philippe Rameau (1683-1764)
  ‘Vénus, que ta gloire réponde’, uit Castor et Pollux

  Henri Desmarets (1661-1741)
  Passacagle uit Vénus et Adonis

  Jean-Philippe Rameau
  ‘C'en est trop’ – ‘Troubles cruels’ – ‘Quand l'aquilon fougueux’ uit Dardanus

  John Blow (1649-1708)
  ‘A ground’ uit Venus and Adonis

  Henry Purcell (1659-1695)
  ‘Fairest isle’ uit King Arthur

  Johann Christoph Pepusch (1667-1752)
  ‘O welcome, gentle Death’ en ouverture uit Venus and Adonis

  Georg Friedrich Händel (1685-1759)
  ‘Behold where weeping Venus stands’ en ‘Dear Adonis, Beauty's treasure’ uit Venus and Adonis

  Daniel Purcell (1664-1717)
  ‘Gentle shepherd’ uit The Judgment of Paris

  Giovanni Legrenzi (1626-1690)
  Sinfonia, ‘Chi mi tolse alle sfere’ en ‘Lumi, potete piangere’ uit La divisione del mondo

  Georg Friedrich Händel
  ‘Venere Bella‘ uit Giulio Cesare

  Domenico Natale Sarro (1679-1744)
  Introduzione uit La contesa di Pallade e Venere                                     

  Jan Dismas Zelenka (1679-1745)
  ‘Dove amor si festeggia’ en ‘Qui piegate’ uit Il Diamante

  Giuseppe Porsile (1680-1750)
  Sinfonia uit Psiche

  Johann Adolph Hasse (1699-1783)
  ‘Quel suo gen-l sembiante’ uit La pace fra la virtù e la bellezza

  Giuseppe Porsile
  ‘Assetato pellegrino’ uit Psiche

Venus, de Romeinse godin van de liefde, komt in vele mythologische verhalen voor en is daarom een geliefd onderwerp voor operacomponisten. Stersopraan Jeanine de Bique en het Gentse barokensemble B’Rock brengen een programma dat volledig gewijd is aan Venus, waarin ze de vele aspecten van de liefde tonen. 

Liefde is van alle tijde. Maar waar The Beatles onomwonden ‘All You Need Is Love’ zongen, wordt de liefde in de barok doorgaans iets minder direct bezongen. Deze periode kenmerkt zich door een grote interesse in de Romeinse oudheid en wanneer er over de liefde gezongen wordt, gaat dat vaak via de figuur van Venus, de Romeinse godin van de liefde. Soms wordt zij toegezongen, soms is zij zelf een van de hoofdpersonages. Uit de vele mythes rondom Venus blijkt dat liefde niet alleen zoet en romantisch is, maar ook tragisch en wrang kan zijn.

De muziekstukken en aria’s over of door Venus in dit concertprogramma zijn afkomstig uit verschillende opera’s, die gebaseerd zijn op verschillende verhalen waarin Venus op de een of andere manier een rol speelt. Daarom wil ik in deze toelichting niet de afzonderlijke stukken behandelen, maar enkele van de belangrijkste verhalen over Venus bespreken. Hopelijk geeft dit een beeld van de gelaagdheid van Venus en van de liefde in de operaliteratuur.

Liefde en pijn

Zo is er de geboortemythe van Venus. Ironisch genoeg komt de liefdesgodin voort uit een daad van geweld: de hemelgod Caelus wordt gecastreerd door zijn zoon Saturnus en zijn geslachtsdelen worden in de zee gegooid. Uit dit goddelijke zeeschuim ontstaat Venus, niet als baby maar als volgroeide vrouw. 
Ook is Venus betrokken bij het uitbreken van de beroemdste strijd uit de klassieke mythologie, de Trojaanse oorlog. De Trojaanse prins Paris moet een gouden appel uitreiken aan de mooiste godin, en wanneer hij voor Venus kiest wekt dit de jaloezie van twee andere godinnen op, wat weer leidt tot kampen binnen het godenrijk: een pro-Grieks en een pro-Trojaans kamp.

Zelfs een liefdesgodin is niet immuun voor de pijn van de liefde. In een veel bezongen mythe wordt Venus stapelverliefd op de jager Adonis, die noodlottig aan zijn einde komt in een gevecht met een wild zwijn. Venus is zo verdrietig dat ze tot de oppergod Jupiter smeekt om Adonis terug te laten keren uit de onderwereld. Na onderhandelen met Pluto, god van de onderwereld, komt Jupiter tot een deal: Adonis mag de helft van het jaar in het rijk der levenden vertoeven. Dan beginnen de vogels te fluiten en de bloemen te bloeien: de lente breekt aan. De andere helft van het jaar moet hij in het dodenrijk zijn: de aarde huilt en verdort, het wordt winter.

Jaloezie en achterdocht

Een andere bekende liefdesmythe, waarover ook in dit programma wordt gezongen, gaat over de zoon van Venus, Cupido. Hij wordt smoorverliefd op de mooie Psyche en laat haar ontvoeren naar zijn hemels paleis, tegen de zin van zijn jaloerse moeder. Psyche is betoverd door de schoonheid van deze plek, maar Cupido laat zich niet zien en alleen ’s nachts zijn ze samen: hij wil dat zij van hem houdt als gelijke en niet als god. Uiteindelijk wordt Psyche toch nieuwsgierig en steekt ze ’s nachts een olielamp aan om haar geliefde te zien. Er druppelt echter wat olie op Cupido’s lichaam en hij wordt wakker. Hij verbant haar, omdat volgens hem liefde geen achterdocht toestaat. Pas na het voltooien van vier onmogelijke taken mag Psyche terugkomen bij Cupido en wordt zij onsterfelijk.

Verschillende historische figuren hebben zich geassocieerd met Venus. Zo stelde Julius Caesar dat hij een directe afstammeling van de godin was. Haar mythische zoon is namelijk Aeneas, die volgens de overlevering het verwoeste Troje ontvlucht en via omzwervingen in midden-Italië terecht komt. Op die plek zouden zijn volgelingen de stad Rome stichten. Het is dan ook toepasselijk dat er in dit concertprogramma ook een aria uit de opera Giulio Cesare van Georg Friedrich Händel is opgenomen. De aria wordt in de opera gezongen door Cleopatra, die Venus toezingt opdat Caesar verliefd op haar wordt. Met succes natuurlijk: de kracht van Venus is ongekend.

Liedteksten

Campra, 'Coulez ruisseaux'
Coulez ruisseaux, dans votre cours,
que vous sert-il de prendre
de longs détours
dans l’Empire des mers vous viendrez tous vous rendre.
Vous aussi, jeunes cœurs,
vous avez beau vous défendre
des tendres ardeurs,
dans l’empire d’Amour vous viendrez tous vous rendre.

Rameau, 'Vénus, que ta gloire réponde'
Venus, que ta gloire réponde
à l'espoir qui nous a flatté !
Triomphe, c'est à la Beauté
de faire le bonheur du monde.

Rameau, 'C'en est trop' – 'Troubles cruels' – 'Quand l'aquilon fougueux'
C’en est trop. Gardez-vous d’empoissoner vos traits ! Si par vous cet empire est durable à jamais, c’est par les seuls Plaisirs qu’il mérite de l’être. En ranimant l’Amour, épargnez ses attraits ! Transformez-vous, soyez dignes de votre maitre !

Troubles cruels, soupçons injurieux, 
vous que l’orgueil nourrit, que le caprice guide,
qui rendez et l’amant et l’Amour odieux,
devenez une ardeur délicate et timide,
dont le respect épure et modére les feux !
Inspirés par l’Amour, guidés par sa lumière,
n’entrez dans les coeurs amoureux
que pour y réveiller l’empressement de plaire !

Quand l’aquilon fougueux s’échappe de sa chaîne,
sur les mers qu’il ravage, il fait régner la mort.
Mais quand le Dieu des vents, captivant son effort,
ne lui laisse exhaler qu’une plus douce haleine,
il seconde le cours des vaisseaux qu’il entraîne,
et les conduit au port.

H. Purcell, 'Fairest isle'
Fairest isle of isles excelling, seat of pleasures and of love,
Venus here will choose her dwelling, and forsake her Cyprian groves.
Cupid, from his fav’rite nation, care and envy will remove.
Jealousy, that poisons passion and despair that dies for love.

Gentle murmurs, sweet complaining, sighs that blow the fire of love,
soft repulses, kind disdaining, shall be all the pains you prove.
Every swain shall pay his duty, grateful every nymph shall prove,
and as these excel in beauty, those shall be renown’d for love.

Pepusch, 'O welcome gentle Death'
O welcome, gentle Death!
While thus I see
the Queen of Beauty mourn for me,
with pleasure I resign my breath.

Händel, 'Behold where weeping Venus stands' – 'Dear Adonis, Beauty's treasure'
Behold, where weeping Venus stands!
What more than mortal grief can move
the bright, th’immortal Queen of Love?
She beats her breast, she wrings her hands;
and hark, she mourns, but mourns in vain,
her beauteous, lov’d Adonis slain.

The hills and woods her loss deplore;
the Naiads hear, and flock around;
and Echo sighs, with mimic sound,
Adonis is no more!
Again the goddess raves, and tears her hair,
then vents her grief, her love, and her despair.

Dear Adonis, Beauty’s treasure,
now my sorrow, once my pleasure;
o return to Venus’ arms.

Venus never will forsake thee;
let the voice of Love o’ertake thee,
and revive thy drooping charms.

D. Purcell, 'Gentle Shepherd'
Gentle shepherd, if my pleading
can from thee the prize obtain,
Love himself thy conquest aiding,
thou that matchless fair shalt gain.

Boretti, ‘Se del gioir la Dea giunse’
Se del gioir la Dea giunse
nel regno della morta gente,
il turbine del pianto omai si sgombra,
e del labbro indemente sciogli note pietose,
o Rè dell’ombre.
Non peregrino il grido di Circea:
s’apre in Averno il varco,
ne’ sconosciuto l’arco
sui lidi Acherontei porta Cupido.

Legrenzi, 'Chi mi tolse alle sfere' - 'Lumi potete piangere'
Chi mi tolse alle sfere
chi da Marte m’invola,
Venere, dove sei?
Sovra inospite scoglio,
o ciel, qui sola!

Lumi, potete piangere,
non riderete più.
Il cor, che lieto fu,
nel duol si sente a frangere.

Händel, 'Venere bella'
Venere bella,
per un istante,
deh, mi concedi
le grazie tutte,
del dio d’amor.
Tu ben prevedi
ch’il mio sembiante
dee far amante,
d’un regio cor.

Zelenka, 'Dove amor si festeggia' - 'Qui piegate'
Dove amor si festeggia
il nome mio forse posto è in oblio?
Vostra felicità render perfetta
io sola posso, illustri sposi,
e scendo dal terzo cielo al bel disegno accinta.
Vanti Giuno il suo dono,
che ella da me con più bei doni e vinta.

over de musici